قطب‌نمای ۹۸ ارز و مسکن
دگرگونی قواعد بازی و نوسان نرخها در ۳ بازار «ارز»، «طلا» و «مسکن» بازیگران را گیج کرده است. بازار ارز و طلا درحالی‌که نیمه دوم سال گذشته را با آرامش نسبی سپری کرده بودند، سال ۹۸ را هجومی آغاز کرده‌اند و فرجام آنها در ماه‌های آتی مات و مه‌آلود است.
ادامه آشفتگی در سال جدید
سال 97 برای بازارهای ارز و طلا و فعالان آنها سال سختی بود؛ به‌طوری که بسیاری از فعالان بازار قدرت برنامه‌ریزی و پیش‌بینی قواعد بازی را حتی برای کوتاه‌مدت هم نداشتند. نرخ در این دو بازار نه در بازه زمانی روزانه، بلکه به‌صورت لحظه‌ای تغییر می‌کرد. در ابتدای سال گذشته کمتر کسی پیش‌بینی می‌کرد دلار در اواسط این سال مرز 19 هزار تومان را لمس کند؛ اما این بازار کلیدی بعد از طی کردن یک مسیر پرنوسان، در مهرماه این سال در بازار آزاد مرز 19 هزار تومان را نیز رد کرد. البته دما در بازار دلار در نیمه دوم سال گذشته تا حدودی پایین‌تر از نیمه اول بود و در این 6 ماه دلار حول محور 13 هزار تومان در نوسان بود. با این حال، با گذشت حدود 3 هفته از سال جدید، هر دو بازار ارز و طلا روند صعودی به خود گرفته و شواهد نشان می‌دهد سال جدید هم به لحاظ پیش‌بینی برای عوامل بازار سال سختی باشد. دلار آمریکا در حالی که در پایان سال گذشته با قیمت حدود 13 هزار و 100 تومان بسته شد در روز گذشته مرز 14 هزار تومان را نیز رد کرد. درخصوص ریشه‌یابی نوسانات بازار طلا و ارز، اگر چه برخی از سیاست‌گذاران بخش قابل توجهی از روند بازارها را متاثر از عواملی غیر اقتصادی و غیرقابل پیش‌بینی می‌دانند اما حقیقت این است که بازارها در چارچوب علم اقتصاد و بر اثر برآیند متغیرهای اقتصادی و سیاسی حرکت می‌کنند. مرور اتفاقاتی که در سال گذشته در حوزه بازارها افتاد به خوبی این حقیقت را روایت می‌کند. نرخها در بازارهای مختلف در سال گذشته بر اثر برآیند متغیرهای داخلی و خارجی مانند «نقدینگی»، «انتظارات»، «واکنش‌های نامناسب سیاست‌گذار» و «ریسک سیاسی» تغییر کردند. اگر چه اقتصاد سال 98 با عدم قطعیت‌هایی در حیطه فضای سیاست داخلی و خارجی مواجه باشد، اما به نظر می‌رسد دنباله اثر تمامی متغیرهای اقتصاد بر بازارهای مختلف، در سال جاری نیز ادامه داشته باشد. با وجود این عدم قطعیت‌ها، اما می‌توان با پیش‌بینی متغیرهای اقتصادی و غیر اقتصادی مرتبط، آینده بازارها را تحت سناریوهای مختلف پیش‌بینی کرد. در «همایش چشم‌انداز اقتصاد ایران در سال 98» که نهم اردیبهشت‌ماه سال جاری از سوی «دنیای‌اقتصاد» برگزار می‌شود، آینده بازار ارز و طلا مورد بررسی و پیش‌بینی قرار خواهد گرفت. در این همایش در وهله اول بحران‌های ارزی دهه‌های اخیر اقتصاد ایران به ویژه بحران سال 1391 مطالعه و متغیرهای موثر بر ایجاد و کنترل این بحران‌ها بررسی خواهند شد. در وهله دوم، با مقایسه شرایط فعلی و آتی اقتصاد ایران با شرایط موجود در دل بحران‌های گذشته، روند آینده دو بازار طلا و ارز تخمین زده می‌شود. در فرآیند تخمین روند آتی بازار ارز و طلا، متغیرهای مهمی مانند «درآمدهای نفتی»، «نقدینگی»، «ماندگاری شوک ارزی»، «پتانسیل سیاست‌گذار در مدیریت بازار»، «انتظارات» و «متغیرهای سیاسی» ردیابی می‌شوند. در مجموع در این همایش، چشم‌انداز بازارهای ارز و طلا با استفاده از ترکیبی از دو استراتژی «تطبیقی» و «عقلایی» مورد بررسی قرارخواهد گرفت.
مکانیزم تطبیقی
در مقام پیش‌بینی نرخها، فارغ از جنس بازار، اولین ابزار، استفاده از روند گذشته بازارها و سابقه فضای بازار است که در علم اقتصاد به «رویکرد تطبیقی» معروف است. این ابزار؛ یعنی اتکا به روندهای گذشته، اتفاقا در بازارهای ارز و طلا اهمیت بیشتری دارد؛ به این دلیل که این بازارها مرتبا در معرض تغییر قواعد بازی از سوی سیاست‌گذار قرار می‌گیرند که این تغییر قواعد نیز برای اقتصاد ایران معمولا تکراری و قابل پیش‌بینی هستند؛ به‌عنوان مثال در بحران‌ها و التهابات اخیر سیاست‌گذار در مقام تنظیم بازار طلا به پیش‌فروش سکه و برای تنظیم بازار ارز به اعمال محدودیت‌های مقداری و نرخی روی آورده است؛ به دلیل این تغییر قواعد قابل پیش‌بینی می‌توان گفت بررسی تجربه بازارها در زمان‌های گذشته و اتکا به استراتژی تطبیقی ابزار مناسبی برای پیش‌بینی بازارهاست. «دنیای اقتصاد» در «همایش چشم‌انداز اقتصاد ایران در سال 98» در اولین گام به بررسی جزئی بحران‌های ارزی در دهه‌های اخیر به ویژه بحران ارزی سال 91 پرداخته است و با اتکا به تجربیات گذشته روند بازارها را در سال جاری پیش‌بینی کرده است. به منظور استفاده از رویکرد عقب‌نگر، سعی خواهد شد تا وزن و درجه اهمیت متغیرهایی مانند «نقدینگی»، «نرخ سود بانکی»، «بازارهای موازی» و «واکنش‌های سیاستی» در شکل‌گیری بحران‌های گذشته بررسی شود؛ سپس این بررسی در روند آتی بازارها منعکس خواهد شد و تغییرات نرخها در بازارهای طلا و ارز را روایت می‌کند.
رویکرد جلونگر یا عقلایی
علاوه بر روند گذشته و الگوی سابق حرکت بازارها، برخی متغیرها به‌صورت «سورپرایز» عمل کرده و مختصات بازارها را توضیح می‌دهند؛ به نحوی که اثر این متغیرها را نمی‌توان با مطالعه روند بازارها در گذشته استخراج کرد؛ بلکه برای تخمین اثر این متغیرها لازم است رفتار بازارها در آینده با استفاده از روش‌های منطقی پیش‌بینی شوند. به‌عنوان مثال، اگر چه در یک دوره ممکن است نقدینگی اثر چندانی در رفتار کوتاه‌مدت بازارها نداشته باشد، اما ممکن است در دوره دیگری اثر این متغیر به خاطر شرایط منحصر به فرد، به میزان قابل‌توجهی افزایش یابد. به‌عنوان مثالی دیگر، ممکن است ریسک سیاسی در یک دوره اثر چندانی در تحولات بازارها نداشته باشد، اما در دوره دیگر بخش چشمگیری از تغییرات بازارها را توضیح دهد. بنابراین پیش‌بینی این متغیرها و بررسی اثر بالقوه آنها، می‌تواند به خوبی مختصات بازارها را مورد تخمین قرار دهد. در بخشی از همایش «چشم‌انداز اقتصاد ایران در سال 98»، سعی شده تا متغیرهای «سورپرایز» بررسی شوند و اثر آنها روی مختصات نرخها در بازارهای ارز و طلا مورد بررسی قرار گیرند. از جمله این متغیرها می‌توان به «درآمدهای نفتی»، «آینده دیپلماسی خارجی»، «واکنش‌های احتمالی سیاست‌گذار داخلی» و «نقدینگی‌های جدید» اشاره کرد.در همایش مذکور، به منظور بررسی چشم‌انداز بازار ارز و طلا در سال جاری، در نهایت بعد از استفاده از دو رویکرد عقب‌نگر و جلونگر، برآیند اثر این دو دسته متغیر روی نرخها بررسی شده و آینده بازارها تحت سناریوهای مختلف مورد پیش‌بینی قرار می‌گیرند.